Оның айтуынша, 2013-2022 жылдары тек орталықтандырылған сумен қамтамасыз етуге 1 трлн теңгеден астам қаражат жұмсалған. Алайда, бүгінде елді мекендердің тек 78% - ы ғана ауыз сумен орталықтандырылған қамтамасыз етілген (6,3 мыңнан 4,9 мың, оның ішінде 89 қала мен 6,2 мың ауыл).
"Бюджет қаражатының Елеулі құйылуына қарамастан, барлық проблемалар су ресурстарын басқару жүйесінің өзін тиімсіз ұйымдастырумен байланысты. Ескі арналар мен тозған желілердегі судың жоғалуы орасан зор. Мысалы, 2022 жылы тек ауыл шаруашылығындағы шығындар 5,2 текше км құрады (жалпы су алудың 45%). 2022 жылғы аудитпен оңтүстік өңірде су үнемдеу технологиялары тек 68 мың гектарға немесе барлық суармалы алқаптың 5% - на енгізілгені анықталды. Тіпті бұл бір жылда 0,2 текше км үнемдеуге мүмкіндік берді", - деді ол.
Бұл ретте аудит шеңберінде су ресурстары және "Қазсушар" комитетінде шамамен 68 млрд теңге бюджет қаражаты және 693 млрд теңге активтер қамтылды, деп толықтырды палата басшысы.
"3,3 млрд теңге қаржылық бұзушылықтар, 56 млрд теңге бюджет және Қарыз қаражатын тиімсіз жоспарлау және пайдалану, сондай-ақ 2,5 млрд теңге экономикалық шығындар мен жоғалған пайда анықталды. Бүгінгі таңда 1,7 млрд теңге өтелді және бюджетке қалпына келтірілді (51%). Әкімшілік айыппұлдар салынды. Құқық қорғау органдарына төрт материал берілді. Бір – бірден бес жылға бас бостандығынан айыру түріндегі сот үкімі шығарылды", - деп жалғастырды ол.
Годунова сонымен қатар аудиттер анықтаған су ресурстарын басқарудың жүйелік проблемалары мен кемшіліктері туралы айтты.
"Бірінші. Жоғары тозу, кейбір жағдайларда-тіпті су шаруашылығы құрылыстарының апаттық жағдайы. Технологиялық ескірген суару жүйелерін қолдану. Гидротехникалық құрылыстардың 25% - дан астамы қанағаттанарлықсыз және авариялық жағдайда. Осыған қарамастан, ескірген технологиялар бойынша арналарды жобалау және салу жалғасуда. Мысалы, Жамбыл облысындағы 16 жер арнасын қайта жаңарту жобасы сапасыз жобалау себебінен, сондай-ақ түбі мен беткейлерінің шайылып кетуіне байланысты тоқтатылды. Бұл жобаның түзетілуіне және қымбаттауына әкелді. Нәтижесінде орындалған жұмыстардың 50% - ы 1,1 млрд теңге сомасына жерге көмілді", - деді ол.
Сонымен, суару жүйелерінің тозуына және ескі құрылыс технологияларын қолдануға байланысты судың жоғалуы су алу көлемінің 50% құрайды, деп қосты Годунова. Жер төсегі бар арналарда 40% жай ғана жерге түседі. Тағы 10% жылу мен желдің әсерінен буланып кетеді.
"Уәкілетті мемлекеттік орган – су ресурстары жөніндегі комитет – мұны норма ретінде қабылдап, жыл сайын" Қазсушарға " су жоғалтудың 40% - дан 70% - ға дейінгі жоспарлы көрсеткіштерін келісіп отырғаны айқын факт болып табылады. Тағы бір аспект. Гидротехникалық құрылыстардың дайын настігіне қарамастан, 2009 жылдан бастап "Қазсушар" құны 422 млн теңге болатын су ресурстарын басқарудың бірыңғай ақпараттық жүйесін әзірлеу және енгізу жөніндегі жобаны іске асыруда. Сол бағамен. Бұл жүйеге 6 мыңға жуық құрылысты қосу жоспарланған болатын. Аудит жүргізу кезінде (2023 жылғы мамыр), яғни 14 жылдан кейін автоматтандырылған гидротехникалық құрылыстардың үлесі 2% немесе 118 объектіні құрады. Оның ішінде жұмыс істейтін ақпараттық жүйе тек 47-ге ғана қол жетімді. Яғни, іс жүзінде 1% - дан аз автоматтандырылған. "Қазсушардың" өзімен интеграция әлі жоқ", - деді ол.
Екіншісі, оның айтуынша, орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету мәселелері.
"Есіңізде болсын, тіпті елорда тұрғындары да осы жылдың жазында су проблемаларын бастан кешірді. Атырау мен Теміртаудағы соңғы жағдайлар. Ал ауылда не бар? Мысалы, аудитпен Ақмола облысының Талапкер және Қажымұқан ауылдарының тұрғындары (13,5 мың адам) 2021 жылы салынған тарату желілері болған кезде орталықтандырылған сумен жабдықтауға қол жеткізе алмайтындығы анықталды. Ақтөбе облысында керісінше жағдай: әр түрлі облыстық басқармалардың бір елді мекенге – Хромтау ауданының Жазық станциясына – жалпы құны 400 млн теңгеден астам ауыз сумен жабдықтауды жеткізу бойынша екі жобаны іске асыру фактісі анықталды", – деді палата басшысы.
Годунова тарифтік саясаттың жетілмегендігін үшінші тармақ деп атады.
"2018-2023 жылдарға арналған" Қазсушар " үшін төмен тариф қаржылық жағдайдың нашарлауына айтарлықтай әсер етті және кәсіпорын шығындарының жинақталуына ықпал етті. Мұндай жағдай жаңа инфрақұрылымның құрылысына инвестиция салуға ғана емес, қолда бар инфрақұрылымды тиісті жағдайда ұстауға, сондай-ақ саладан мәжбүрлі түрде кететін өндірістік қызметкерлердің жалақысын көтеруге мүмкіндік бермейді. Тарифтерді қайта қараусыз мүмкін болмады. Сондықтан ағымдағы жылдың қараша айында алдағы бес жылдық кезеңге арналған жаңа тарифтер бекітілді. Әрине, мәлімделгендерден төмен, бірақ енді екі есе емес, 30%. Бұл қарыздарды ағымдағы өтеуге, кем дегенде қандай да бір күрделі салымдар жасауға және еңбекақыны (25%-ға) шамалы арттыруға мүмкіндік береді", – деп түсіндірді Годунова.
Төртіншіден, ол білікті кадрлардың жетіспеушілігі мен техниктердің кетуі мәселесін атады.
"Қолданыстағы оқу бағдарламасы бойынша су саласы үшін кадрлар даярлау қазіргі заманғы білімнің қажетті көлемін бермейді. Сонымен қатар, гидротехникалық құрылыстарды жобалау және пайдалану саласында мамандар – инженер-гидротехниктер, инженер-гидромелиораторлар жетіспейді. Салалық министрлікте кадрларға нақты қажеттілікті талдау әлі жоқ. Ауызша ақпарат бойынша, саладағы тапшылық шамамен 500 маманды құрайды. Бірақ қанша және қай аймақта-ешкім білмейді. 2018 жылғы мемлекеттік аудиттен кейін ғана "су шаруашылығы" мамандығын ашу бойынша жұмыс басталды, 2020 жылдан бастап осы салада инженерлік және құрылыс бейіні бойынша кадрлар даярлана бастады. Сондықтан осы мамандық бойынша түлектер әлі жоқ", - деп атап өтті ол.
Кадр тапшылығының тағы бір себебі – жалақының төмендігі-орта есеппен 172 мың теңге, деп толықтырды Годунова. Бұл ретте 2024 жылы 156 маман бітіреді деп күтілуде. Бұл су саласының кадрларына қажеттілікті 30% - ға қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, деп түйіндеді палата басшысы.
Бұған дейін су ресурстары және ирригация министрлігі Қазақстанда су тапшылығы болмайды деп мәлімдеген болатын. Бұл ретте мәжілісмендер Қазақстанда 17 жылдан кейін әрбір екінші тұрғын ауыз сусыз қалу қаупі бар екенін ескертті. Қазақстанда су проблемаларын шешуге 220 млрд теңгеден астам қаражат жұмсалатыны белгілі. Ал ЕАДБ өз кезегінде Қазақстанға созылмалы су тапшылығы қаупі төніп тұрғанын ескертті.
"Бюджет қаражатының Елеулі құйылуына қарамастан, барлық проблемалар су ресурстарын басқару жүйесінің өзін тиімсіз ұйымдастырумен байланысты. Ескі арналар мен тозған желілердегі судың жоғалуы орасан зор. Мысалы, 2022 жылы тек ауыл шаруашылығындағы шығындар 5,2 текше км құрады (жалпы су алудың 45%). 2022 жылғы аудитпен оңтүстік өңірде су үнемдеу технологиялары тек 68 мың гектарға немесе барлық суармалы алқаптың 5% - на енгізілгені анықталды. Тіпті бұл бір жылда 0,2 текше км үнемдеуге мүмкіндік берді", - деді ол.
Бұл ретте аудит шеңберінде су ресурстары және "Қазсушар" комитетінде шамамен 68 млрд теңге бюджет қаражаты және 693 млрд теңге активтер қамтылды, деп толықтырды палата басшысы.
"3,3 млрд теңге қаржылық бұзушылықтар, 56 млрд теңге бюджет және Қарыз қаражатын тиімсіз жоспарлау және пайдалану, сондай-ақ 2,5 млрд теңге экономикалық шығындар мен жоғалған пайда анықталды. Бүгінгі таңда 1,7 млрд теңге өтелді және бюджетке қалпына келтірілді (51%). Әкімшілік айыппұлдар салынды. Құқық қорғау органдарына төрт материал берілді. Бір – бірден бес жылға бас бостандығынан айыру түріндегі сот үкімі шығарылды", - деп жалғастырды ол.
Годунова сонымен қатар аудиттер анықтаған су ресурстарын басқарудың жүйелік проблемалары мен кемшіліктері туралы айтты.
"Бірінші. Жоғары тозу, кейбір жағдайларда-тіпті су шаруашылығы құрылыстарының апаттық жағдайы. Технологиялық ескірген суару жүйелерін қолдану. Гидротехникалық құрылыстардың 25% - дан астамы қанағаттанарлықсыз және авариялық жағдайда. Осыған қарамастан, ескірген технологиялар бойынша арналарды жобалау және салу жалғасуда. Мысалы, Жамбыл облысындағы 16 жер арнасын қайта жаңарту жобасы сапасыз жобалау себебінен, сондай-ақ түбі мен беткейлерінің шайылып кетуіне байланысты тоқтатылды. Бұл жобаның түзетілуіне және қымбаттауына әкелді. Нәтижесінде орындалған жұмыстардың 50% - ы 1,1 млрд теңге сомасына жерге көмілді", - деді ол.
Сонымен, суару жүйелерінің тозуына және ескі құрылыс технологияларын қолдануға байланысты судың жоғалуы су алу көлемінің 50% құрайды, деп қосты Годунова. Жер төсегі бар арналарда 40% жай ғана жерге түседі. Тағы 10% жылу мен желдің әсерінен буланып кетеді.
"Уәкілетті мемлекеттік орган – су ресурстары жөніндегі комитет – мұны норма ретінде қабылдап, жыл сайын" Қазсушарға " су жоғалтудың 40% - дан 70% - ға дейінгі жоспарлы көрсеткіштерін келісіп отырғаны айқын факт болып табылады. Тағы бір аспект. Гидротехникалық құрылыстардың дайын настігіне қарамастан, 2009 жылдан бастап "Қазсушар" құны 422 млн теңге болатын су ресурстарын басқарудың бірыңғай ақпараттық жүйесін әзірлеу және енгізу жөніндегі жобаны іске асыруда. Сол бағамен. Бұл жүйеге 6 мыңға жуық құрылысты қосу жоспарланған болатын. Аудит жүргізу кезінде (2023 жылғы мамыр), яғни 14 жылдан кейін автоматтандырылған гидротехникалық құрылыстардың үлесі 2% немесе 118 объектіні құрады. Оның ішінде жұмыс істейтін ақпараттық жүйе тек 47-ге ғана қол жетімді. Яғни, іс жүзінде 1% - дан аз автоматтандырылған. "Қазсушардың" өзімен интеграция әлі жоқ", - деді ол.
Екіншісі, оның айтуынша, орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету мәселелері.
"Есіңізде болсын, тіпті елорда тұрғындары да осы жылдың жазында су проблемаларын бастан кешірді. Атырау мен Теміртаудағы соңғы жағдайлар. Ал ауылда не бар? Мысалы, аудитпен Ақмола облысының Талапкер және Қажымұқан ауылдарының тұрғындары (13,5 мың адам) 2021 жылы салынған тарату желілері болған кезде орталықтандырылған сумен жабдықтауға қол жеткізе алмайтындығы анықталды. Ақтөбе облысында керісінше жағдай: әр түрлі облыстық басқармалардың бір елді мекенге – Хромтау ауданының Жазық станциясына – жалпы құны 400 млн теңгеден астам ауыз сумен жабдықтауды жеткізу бойынша екі жобаны іске асыру фактісі анықталды", – деді палата басшысы.
Годунова тарифтік саясаттың жетілмегендігін үшінші тармақ деп атады.
"2018-2023 жылдарға арналған" Қазсушар " үшін төмен тариф қаржылық жағдайдың нашарлауына айтарлықтай әсер етті және кәсіпорын шығындарының жинақталуына ықпал етті. Мұндай жағдай жаңа инфрақұрылымның құрылысына инвестиция салуға ғана емес, қолда бар инфрақұрылымды тиісті жағдайда ұстауға, сондай-ақ саладан мәжбүрлі түрде кететін өндірістік қызметкерлердің жалақысын көтеруге мүмкіндік бермейді. Тарифтерді қайта қараусыз мүмкін болмады. Сондықтан ағымдағы жылдың қараша айында алдағы бес жылдық кезеңге арналған жаңа тарифтер бекітілді. Әрине, мәлімделгендерден төмен, бірақ енді екі есе емес, 30%. Бұл қарыздарды ағымдағы өтеуге, кем дегенде қандай да бір күрделі салымдар жасауға және еңбекақыны (25%-ға) шамалы арттыруға мүмкіндік береді", – деп түсіндірді Годунова.
Төртіншіден, ол білікті кадрлардың жетіспеушілігі мен техниктердің кетуі мәселесін атады.
"Қолданыстағы оқу бағдарламасы бойынша су саласы үшін кадрлар даярлау қазіргі заманғы білімнің қажетті көлемін бермейді. Сонымен қатар, гидротехникалық құрылыстарды жобалау және пайдалану саласында мамандар – инженер-гидротехниктер, инженер-гидромелиораторлар жетіспейді. Салалық министрлікте кадрларға нақты қажеттілікті талдау әлі жоқ. Ауызша ақпарат бойынша, саладағы тапшылық шамамен 500 маманды құрайды. Бірақ қанша және қай аймақта-ешкім білмейді. 2018 жылғы мемлекеттік аудиттен кейін ғана "су шаруашылығы" мамандығын ашу бойынша жұмыс басталды, 2020 жылдан бастап осы салада инженерлік және құрылыс бейіні бойынша кадрлар даярлана бастады. Сондықтан осы мамандық бойынша түлектер әлі жоқ", - деп атап өтті ол.
Кадр тапшылығының тағы бір себебі – жалақының төмендігі-орта есеппен 172 мың теңге, деп толықтырды Годунова. Бұл ретте 2024 жылы 156 маман бітіреді деп күтілуде. Бұл су саласының кадрларына қажеттілікті 30% - ға қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, деп түйіндеді палата басшысы.
Бұған дейін су ресурстары және ирригация министрлігі Қазақстанда су тапшылығы болмайды деп мәлімдеген болатын. Бұл ретте мәжілісмендер Қазақстанда 17 жылдан кейін әрбір екінші тұрғын ауыз сусыз қалу қаупі бар екенін ескертті. Қазақстанда су проблемаларын шешуге 220 млрд теңгеден астам қаражат жұмсалатыны белгілі. Ал ЕАДБ өз кезегінде Қазақстанға созылмалы су тапшылығы қаупі төніп тұрғанын ескертті.