2050 жылға қарай Орталық Азиядағы құрғақшылық пен су тасқыны өнімділіктің 30 пайызға төмендеуіне әкелуі мүмкін. Бұл туралы Қазақстан Президенті осы жылдың қыркүйек айында Халықаралық Аралды құтқару қорының құрылтайшы мемлекеттер басшылары кеңесінің отырысында сөйлеген сөзінде мәлімдеді. Елімізде су дағдарысының алдын алу үшін жаңа су қоймаларын салу және қолданыстағыларын қайта жаңарту жоспарлануда, сондай-ақ жаңа Су кодексі әзірленуде. Материалда Қазақстанның су саласындағы сын қатерлер мен инновациялар туралы толығырақ BaigeNews.kz
"Су тапшылығы болмауы керек"
Су тапшылығын болдырмау үшін Қазақстанда 20 жаңа су қоймасын салу және кемінде 15 жұмыс істеп тұрған су қоймасын реконструкциялау, 3,5 мың шақырымнан астам арнаны жаңғырту және цифрландыру жоспарлануда. Бұл 2027 жылға қарай Қазақстанды қосымша сумен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Президент гидрогеологтар қауымдастығы, Данияр Жұмабеков су тапшылығы болмауы керек деп санайды, өйткені елде жер асты сулары Көп.
"Су тапшылығы болмауы керек"
Су тапшылығын болдырмау үшін Қазақстанда 20 жаңа су қоймасын салу және кемінде 15 жұмыс істеп тұрған су қоймасын реконструкциялау, 3,5 мың шақырымнан астам арнаны жаңғырту және цифрландыру жоспарлануда. Бұл 2027 жылға қарай Қазақстанды қосымша сумен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Президент гидрогеологтар қауымдастығы, Данияр Жұмабеков су тапшылығы болмауы керек деп санайды, өйткені елде жер асты сулары Көп.
"Егер трансшекаралық өзендерде проблема туындаса, жер асты суларын пайдалануға болады (бұл қауіпсіз, көрші елдерге қарамастан), суды үнемдеу саясатын енгізуге, жеткілікті гидротехникалық құрылыстар салуға болады", - дейді сарапшы.
Ресми мәліметтер бойынша, Қазақстанның жер асты сулары қоры қорының 45 пайызы оңтүстік өңірлерде, қалған 55 пайызы бүкіл ел бойынша бөлінген. Сондықтан кейбір аймақтарда су проблемалары бар.
"Суды бүкіл ел бойынша біркелкі бөлу мәселесін шешу керек. Ол үшін Қазақстан гидрогеологтар қауымдастығы жекелеген өңірлерде ауыз су тапшылығын жаба алатын су құбыры желісін салу жөніндегі жобаны әзірлеп, іске асыруды ұсынды", - дейді сарапшы.
Су кодексін әзірлеу
Сарапшының пікірінше, Қазақстанның жаңа Су кодексіне бірқатар өзгерістер енгізу қажет. Оның ескі нұсқасы 2003 жылы жасалған және осы уақыт ішінде елде көптеген өзгерістер қажет болды.
Мәселен, Данияр Жұмабеков суды пайдалануға рұқсат беру жүйесін қайта қарау, ұңғыма иесінің Гидрогеологиялық қызметтің деректер базасына ақпарат бере отырып, GSM модемі бар арнайы бақылау-өлшеу аспаптарын орнатуды енгізу қажет деп санайды.
Сондай-ақ, оның пікірінше, суға гидрогеологиялық ұңғымаларды бұрғылау жөніндегі стандарттарды қайта қарау қажет. Қазір Қазақстанда диаметрі еуропалық, американдық, жапондық, қытайлық өндірушілерден әлдеқайда үлкен ресейлік және беларусьтік өндірістің су көтергіш жабдықтарына арналған пайдалану ұңғымалары бұрғылануда.
Сарапшының пікірінше, Қазақстанның жаңа Су кодексіне бірқатар өзгерістер енгізу қажет. Оның ескі нұсқасы 2003 жылы жасалған және осы уақыт ішінде елде көптеген өзгерістер қажет болды.
Мәселен, Данияр Жұмабеков суды пайдалануға рұқсат беру жүйесін қайта қарау, ұңғыма иесінің Гидрогеологиялық қызметтің деректер базасына ақпарат бере отырып, GSM модемі бар арнайы бақылау-өлшеу аспаптарын орнатуды енгізу қажет деп санайды.
Сондай-ақ, оның пікірінше, суға гидрогеологиялық ұңғымаларды бұрғылау жөніндегі стандарттарды қайта қарау қажет. Қазір Қазақстанда диаметрі еуропалық, американдық, жапондық, қытайлық өндірушілерден әлдеқайда үлкен ресейлік және беларусьтік өндірістің су көтергіш жабдықтарына арналған пайдалану ұңғымалары бұрғылануда.
"Сонымен қатар, қазір біз ағымдағы шындыққа сәйкес келетін жаңа тарифтік саясатсыз жасай алмаймыз. Ескірген Инфрақұрылым мүмкіндіктер шегінде жұмыс істейді. Жаңасын құру-нарықтың міндеті. Суды шамадан тыс тұтыну тарифтің жоғарылауына тең болады. Бір сөзбен айтқанда, сіз суды үнемдеуіңіз керек. Бұл жағдайда судың "Қара нарығы" толығымен жойылуы керек. Су-бұл шектеулі ресурс, оның болуы фермерлердің өмір сүруінің кепілі болып табылады", - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Сондықтан, осы саладағы бұзушылықтар қатаң түрде басылып, заңның барлық қатаңдығымен жазаланады. Су ресурстары біздің еліміз үшін мұнай, газ немесе металдардан кем емес маңызды, деп атап өтті ол.
"Қарапайым мысал-үш мың адамнан тұратын елді мекенді сумен қамтамасыз ету үшін бізге сағатына шамамен 40 м3 қажет. Бұл көрсеткіштерді алу үшін диаметрі 219 мм пайдалану бағанасы бар ұңғыманы бұрғылап, беларуссиялық ЭЦВ сорғысын орнату керек-8-40-100, оның көлемі 200 мм. өзіндік құны бойынша бұл біз ұсынған су ұңғымаларын бұрғылау нұсқасынан әлдеқайда асып түседі. Гидрогеологиялық ұңғымаларды жобалау кезінде сілтеме жасалған нормалар мен стандарттарды қайта қарау қажет", - дейді сарапшы.
Бұдан басқа, жер асты сулары кен орындарының кез келген түрінің аумағында қатты пайдалы қазбаларды өндіруге геологиялық барлау бойынша лицензиялар беруге мораторий енгізу қажет, сондай - ақ Қазақстанның барлық гидротехникалық құрылыстары бойынша жалдау шарттарын бұзу қажет, - деп есептейді Данияр Жұмабеков.
Сарапшы сондай-ақ қатты пайдалы қазбаларды өндіруге геологиялық барлау лицензияларын беруге мораторий енгізу және жер асты сулары кен орындарының аумағында құрылысқа тыйым салу қажеттігіне назар аударады.
Президент гидрогеологтар қауымдастығы су саласындағы салықтар тақырыбын қозғады.
Сарапшы сондай-ақ қатты пайдалы қазбаларды өндіруге геологиялық барлау лицензияларын беруге мораторий енгізу және жер асты сулары кен орындарының аумағында құрылысқа тыйым салу қажеттігіне назар аударады.
Президент гидрогеологтар қауымдастығы су саласындағы салықтар тақырыбын қозғады.
"Менің ойымша, су ұңғымаларын бұрғылаумен және оларды зерттеумен айналысатын компанияларды ҚҚС-тан босатуға болады. Елде олардың ең көбі 200. Ел көлемінде бұл компанияларға салынатын салықтар аз мөлшерде, бірақ салалар олар дамуға, аяққа тұруға көмектеседі".
Сарапшы елдегі техниканың тозуына да назар аударады.
"Елдегі бұрғылау техникасының 99 пайызы өте нашар жағдайда, барлық дерлік компаниялар 1980-ші жылдардағы қондырғыларда жұмыс істейді, бұл мерзімге өте теріс әсер етеді. Гидрогеологиялық ұңғымаларды бұрғылау бойынша жаңа бұрғылау техникасын сатып алуды субсидиялау қажет", - дейді сарапшы.
Оның пікірінше, елде бұрғыланған ұңғымалар туралы есептер шығарылатын гидрогеологиялық ұңғымалардың цифрланған мәліметтер базасын құру қажет.
Бүкіл халықты ауыз сумен қалай қамтамасыз етуге болады
Бұған дейін ҚР премьер-министрі Әлихан Смайылов 2025 жылдың соңына дейін Қазақстан халқының 100 пайызы таза ауыз сумен қамтамасыз етілуі тиіс деп мәлімдеген болатын. Оның деректері бойынша, 600 мыңнан астам қазақстандықтың ауыз суға қол жеткізуінде проблемалар бар. Данияр Жұмабеков бұл мәселені шешу үшін су құбырларын салу және ұңғымаларды бұрғылау қажет деп санайды.
Бүкіл халықты ауыз сумен қалай қамтамасыз етуге болады
Бұған дейін ҚР премьер-министрі Әлихан Смайылов 2025 жылдың соңына дейін Қазақстан халқының 100 пайызы таза ауыз сумен қамтамасыз етілуі тиіс деп мәлімдеген болатын. Оның деректері бойынша, 600 мыңнан астам қазақстандықтың ауыз суға қол жеткізуінде проблемалар бар. Данияр Жұмабеков бұл мәселені шешу үшін су құбырларын салу және ұңғымаларды бұрғылау қажет деп санайды.
"Менде жеке су қабылдағышты салу және иелену тәжірибесі болды. Біз Алматы облысындағы жеке сектордағы учаскені сатып алдық, ұңғыманы бұрғыладық, су құбыры желісін салдық, су қабылдағышты жабдықтадық, жаңа массивтің үйлерін таза ауыз суға қостық. Әрине, бұл тегін емес, бір үйді қосу құны екі жүз мың теңгені құрады, бір тұрғын үшін ай сайын 500 теңге төленді. Нәтижесінде мемлекет тиынды да жұмсамады, халық аз мөлшерде сапалы ауыз су алды, бес жұмыс орны құрылды", - дейді Данияр Жұмабеков.
Сарапшының айтуынша, мұндай жұмыстарды мемлекеттік-жекешелік әріптестік шарттарында заңнамамен енгізу қажет. Өйткені, мемлекет бес жыл ішінде мердігерлік ұйыммен есеп айырысады, бұған дейін мердігер пайдалануға жауапты.
Оның пікірінше, су тарифтерін көтеру-бұл мәжбүрлі шара. Өйткені елдегі халық оны ұтымсыз пайдаланады.
Оның пікірінше, су тарифтерін көтеру-бұл мәжбүрлі шара. Өйткені елдегі халық оны ұтымсыз пайдаланады.
Кадрлар және инфрақұрылым
Кез-келген саланың дамуы кадрларға байланысты. Қазақстанның су саласында олар жетіспейді. Сонымен қатар, су саласына байланысты мамандықтар бәсекеге қабілетсіз. Мамандардың жалақысы төмен және жастарды қызықтырмайтын жағдайлар бар, дейді Данияр Жұмабеков.
Кез-келген саланың дамуы кадрларға байланысты. Қазақстанның су саласында олар жетіспейді. Сонымен қатар, су саласына байланысты мамандықтар бәсекеге қабілетсіз. Мамандардың жалақысы төмен және жастарды қызықтырмайтын жағдайлар бар, дейді Данияр Жұмабеков.
"Гидрогеолог мамандығы жойылған үлкен кезең болды, егер Мен 2007 жылдан 2017 жылға дейін қателеспесем, бұл салаға қатты әсер етті. Бұрғылау қондырғылары шеберлерінің көмекшілері іс жүзінде дайындалмады, тек Семей геологиялық барлау колледжінде. Біз кадрлық проблемаға тап болдық, ұңғымаларды бұрғылауға ешкім келіспеді, ал жұмыс істеуге барғандар, ең болмағанда, қарапайым талаптарға сәйкес келмеді. Өзбекстан мен Қырғызстаннан келген қандастар көмектесті. Соңғы екі жылда адамдарды ұстап қалу мүмкін болмады, өйткені еңбекақыны көтеру қажет болды, ал ұңғымалар үшін 2015 жылдағыдай төленді", - деп атап өтті сарапшы.
Жұмабеков бұл кәсіптің беделін арттыру керек деп санайды, мұны тек еңбекақыны көтеру арқылы жасауға болады. Өз кезегінде төлемді арттыру үшін мемлекеттік тапсырыстарды әділ бөлу қажет.
"Гидрогеология мәселелерімен айналысатын ғылыми-зерттеу ұйымдарынан Гидрогеология және геоэкология ҒЗИ бар екенін бәріміз білеміз. У. М. Ахмедсафина. Бір ұйым ғылыми-техникалық прогреске жете алмайды. Менің ойымша, ғылыми ұйымдардың санын көбейту, осы саладағы қолданбалы сипаттағы зерттеулер мен ғылыми әзірлемелерге гранттар бөлуді ұлғайту қажет", - деді сарапшы.
"Все мы знаем, что есть НИИ гидрогеологии и геоэкологии от научно-исследовательских организаций, занимающихся вопросами гидрогеологии. У. М. Ахмедсафина. Одна организация не может достичь научно-технического прогресса. На мой взгляд, необходимо увеличить количество научных организаций, увеличить выделение грантов на исследования и научные разработки прикладного характера в этой области", - сказал эксперт.